Bartosz Sawicki Adwokat Gdańsk
Nowelizacja Kodeksu karnego z dnia 20 lutego 2015 roku wprowadziła nowe zasady łączenia wyroków i kar, znacznie liberalizując przepisy i ułatwiając połączenie wyroków. Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, wskazuje, że przepisów rozdziału IX (a zatem dotyczących łączenia kar – w tym nowego brzmienia art. 85 Kodeksu karnego) w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, nie stosuje się do kar prawomocnie orzeczonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, chyba że zachodzi potrzeba orzeczenia kary łącznej w związku z prawomocnym skazaniem po dniu wejścia w życie tej ustawy.
Powyższy przepis przejściowy należy jednakże skonfrontować z ogólną zasadą z Kodeksu karnego – zawartą w art. 4 ust. 1 kodeksu karnego, zgodnie z którą stosuje się zawsze ustawę nową, chyba że poprzednia jest względniejsza dla sprawcy.
W mojej ocenie przepisu tego nie deroguje i nie może derogować wskazany art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw. Ww. przepisu nie można bowiem stosować jako lex specialis w stosunku do art. 4 ust. 1 kodeksu karnego. Art. 4 ust. 1 kodeksu karnego stanowi bowiem zasadę prawną, ugruntowaną w przepisach Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Tym samym nie może być także stosowana reguła kolizyjna wskazująca na pierwszeństwo ustawy późniejszej (lex posteriori). Relacja art. 4 ust. 1 kodeksu karnego oraz art. 19 ust. 1 nowelizacji kodeksu karnego mieści się w relacji lex superior derogat legi inferiori. Tym samym to stosowanie na obecnym etapie art. 4 ust. 1 kodeksu karnego ma pierwszeństwo przed ww. przepisem wprowadzającym nowelizację.
Wprowadzając nową ustawę, ustawodawca uprawniony jest do ustawowego określenia sposobu jej wejścia w życie. Sposób ten może wiązać się ze zróżnicowaniem okoliczności z uwagi na prawo, nie zaś na stan faktyczny. Data popełnienia czynu, czy też data uprawomocnienia się orzeczenia w relacji do wejścia w życie ustawy stanowią niewątpliwie elementy stanu faktycznego.
W efekcie zatem powstaje rażące naruszenie prawa, w tym zasady równości obywateli. Los obywateli nie może zostać zróżnicowany z uwagi na fakt, w którym momencie weszła w życie ustawa. Tym samym dochodzi w mojej ocenie do naruszenia konstytucyjnej normy (art. 32 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej), zgodnie z którą wszyscy obywatele są równi wobec prawa. Sytuacja prawna skazanego dzień przed i dzień po wejścia w życie ustawy jest diametralnie różna. Żaden z nich jednak nie ma przy tym jakiegokolwiek wpływu na ww. kwestię – albowiem żaden nie miał wpływu na datę wejścia w życie nowego brzmienia art. 85 kodeksu karnego.
Powyżej wskazany przepis art. 19 ust. 1 jest zatem moim zdaniem skrajnie niekonstytucyjny, albowiem dotyczy kształtowania nie prawa jako takiego, ale prawa z rozróżnieniem – w odniesieniu do jednych obywateli i do innych obywateli. W zupełnie nieuprawniony sposób różnicuje obywateli na tych, których wyroki uprawomocniły się przed wejściem w życie ustawy i na tych których wyroki uprawomocniły się po tej dacie.
Faktem potwierdzającym powyżej wskazaną tezę jest to, że depenalizacja czy częściowa depenalizacja, lub zmniejszenie górnej granicy kary powoduje depenalizację, częściową depenalizację czy obniżenie kar odbywanych. Identyczna regulacja powinna dotyczyć sytuacji, gdy owa „depenalizacja” wiąże się z korzystniejszą dla skazanego możliwością działania poprzez łączenie wyroków.
Powyższe rozwiązanie powoduje nadto kuriozalną konsekwencję – w zaistniałej sytuacji nierówności wobec prawa, dla skazanych może okazać się korzystniejsze ponowne popełnienie przestępstwa i w efekcie połączenie wszystkich kar, niż pozostawanie z dotychczasowymi karami nie dającymi się połączyć w świetle art. 19 ust. 1 nowelizacji. Sam ten fakt pokazuje, do jak rażącego naruszenia zasad prawnych dochodzi w związku ze stosowaniem ww. przepisu.
Praktyka orzecznicza pokaże, czy przepis przejściowy będzie stosowany, czy wobec jego niekonstytucyjności wykorzystana zostanie ogólna zasada z kodeksu karnego.