„FreeImages.com/Peter Skadberg” Ochrona interesów konsumenta
Aleksandra Nadolska Radca prawny Gdańsk
Uchwałą z dnia 20 listopada 2015 r. (uchwała w składzie 7 sędziów, sygn. akt III CZP 17/15, publ. OSNC 2016/4/40, M. Prawn. 2016/2/59) Sąd Najwyższy przesądził o skutkach prawomocności materialnej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone. Sąd Najwyższy przyjął mianowicie, że po pierwsze – prawomocność materialna wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza powództwo o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści normatywnej, stosowanego przez przedsiębiorcę pozwanego w sprawie, w której wydano ten wyrok (art. 365 i 366 k.p.c.), a po drugie – iż prawomocność materialna wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone – także po wpisaniu tego postanowienia do rejestru (art. 479[45] § 2 k.p.c.) – nie wyłącza powództwa o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści normatywnej, stosowanego przez przedsiębiorcę niebędącego pozwanym w sprawie, w której wydano ten wyrok (art. 365 i 366 w związku z art. 479[43] k.p.c.). W uzasadnieniu podjętej uchwały Sąd ten wskazał m.in., że postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone służy ochronie zbiorowego interesu konsumentów jako elementu interesu publicznego, co ma kluczowe znaczenie dla odróżnienia kontroli abstrakcyjnej od indywidualnej.
Rozstrzygając na wniosek Pierwszego Prezesa Sąd Najwyższy uznał jednoznacznie, że cel, jakiemu służy prowadzenie postępowań w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, może być reprezentowany i realizowany wyłącznie po jego stronie czynnej (podczas gdy po stronie biernej wyodrębnia się interes indywidualny pozwanego przedsiębiorcy). Takie ujęcie strony podmiotowej implikuje konieczność redukcji dotychczas przewidzianej w przepisie art. 479 [43] k.p.c. rozszerzonej skuteczności orzeczeń w tym przedmiocie w jednym kierunku, tj. na rzecz wszystkich osób trzecich, które mogłyby wytoczyć powództwo przeciwko konkretnemu przedsiębiorcy.
Omawiana uchwała SN znalazła odzwierciedlenie w treści zmian wprowadzonych pod koniec roku 2015 do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (dodano m.in. dział IIIa „Zakaz stosowania niedozwolonych postanowień wzorców umów”, w ramach którego wyodrębniono art. 23d o następującej treści: „Prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji”). I chociaż nowe zmiany w założeniu mają uszczelnić system ochrony konsumentów i jednocześnie zwiększyć pewność prawną, to jednak nie sposób nie zauważyć, że nadal nie rozwiązano fundamentalnej kwestii „konfliktu interesów” w tym zakresie.