Dyskryminacja bezpośrednia ze względu na płeć

FreeImages.com/maurizio ongaro

Aleksandra Nadolska radca prawny

Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 14 grudnia 2017 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I ACa 187/17 na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 12 grudnia 2016 r., sygn. akt I C 206/15, zmienił w części zaskarżone rozstrzygnięcie stwierdzając, że przedstawienie w restauracji matce karmiącej piersią propozycji zajęcia innego miejsca niż wybrane przez nią jako docelowe miejsce spożywania posiłku z całą rodziną świadczy o traktowaniu jej mniej korzystnie niż innych gości tego lokalu gastronomicznego.

Pogląd zaprezentowany przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku uznać należy za trafny i zasługujący na pełną aprobatę.

Dyskryminacja ze względu na płeć¹ to przecież nic innego, jak wszelkie zróżnicowanie, wyłączenie lub ograniczenie ze względu na płeć, które powoduje lub ma na celu uszczuplenie albo uniemożliwienie jednej z płci przyznania bądź korzystania na równi z drugą płcią z praw człowieka oraz podstawowych wolności w dziedzinach życia politycznego, gospodarczego, społecznego, kulturalnego, obywatelskiego i innych. W skrócie jest to nierówne traktowanie kobiet lub mężczyzn ze względu na ich przynależność do danej płci, które nie jest uzasadnione obiektywnymi przyczynami, a które może przejawiać się w formie mechanizmów dyskryminujących kobiety lub mężczyzn, jako całe grupy oraz w formie dyskryminacji konkretnej osoby ze względu na jej płeć.

Naruszenie zasady równego traktowania ze względu na płeć stanowi obszar regulowany ustawą z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz.U.2010.254.1700 ze zm.), która implementowała w tym względzie przepisy dyrektywy Rady 2004/113/WE wprowadzające w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług. W dyrektywie tej jednoznacznie przyjęto, że „równość mężczyzn i kobiet jest podstawową zasadą Unii Europejskiej. Art. 21 i 23 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej zakazują wszelkiej dyskryminacji opartej na płci i wymagają zapewnienia równości mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach” (vide: punkt 4). I tak właśnie powinien być rozumiany cel cytowanej dyrektywy, tj. zapobieganie i znoszenie dyskryminacji ze względu na płeć w zakresie nabywania i zbywania wszelkich towarów i usług na każdym rynku prawnie regulowanym, co zresztą znajduje potwierdzenie w dalszej części preambuły gdzie zaakcentowano jeszcze, że popieranie takiej równości jest jednym z podstawowych zadań Unii Europejskiej, od której wymaga się, by zmierzała do zniesienia nierówności oraz wspierania równości mężczyzn i kobiet we wszystkich swoich działaniach.

Trudno przy tym negować, aby macierzyństwo i wszelkie jego atrybuty były połączone z inną cechą osobistą, podlegającą ochronie prawnej w analizowanym zakresie, niż płeć. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 1 marca 2011 r. (C-236/09, publ. ZOTSiS 2011/3A/I-773-81) postawił tezę, że płeć jest cechą, która jak rasa czy pochodzenie etniczne jest nierozerwalnie związana z osobą, na którą to cechę nie ma on żadnego wpływu. Inaczej niż na przykład wiek, płeć osoby nie podlega żadnym naturalnym zmianom.

Zasadnie przyjął zatem Sąd Apelacyjny, że okolicznościach faktycznych ustalonych w tej konkretnie sprawie doszło do naruszenia zasady równego traktowania w rozumieniu art. 6 ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej […] w formie dyskryminacji bezpośredniej. W ujęciu prawnym zasada niedyskryminacji sprowadza się do prawnej równości (ergo podobieństwa) różnych podmiotów w ramach określonego systemu prawnego. Traktowanie kobiety karmiącej piersią w sposób odmienny od pozostałych gości restauracji, tj. odbiegający na jej niekorzyść, jest więc przejawem dyskryminacji. Co więcej, przybiera ona formę dyskryminacji bezpośredniej, jako że jednostce dyskryminowanej zaoferowano usługę gorszej jakości wyłącznie z racji jej odmiennego stanu tymczasowego, co pozostaje w oczywistej sprzeczności z prawem krajowym oraz prawem Unii Europejskiej.

Omawiany wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku wpisuje się w całości w linię orzeczniczą Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz ubogie jak dotąd orzecznictwo sądów krajowych w tej materii, które odnosi się wprawdzie do dyskryminacji ze względu na płeć, ale na gruncie regulacji zawartych w kodeksie pracy. Ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. jest bowiem aktem normatywnym, który – jak się okazuje – nie jest w pełni wykorzystywany, a właściwie jest podstawą roszczeń tylko w nielicznych przypadkach, co jest niepokojące.

Przede wszystkim wskazać należy na wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 8 listopada 1990 r. wydane w sprawie C-177/88 (publ. LEX nr 124917) oraz w sprawie C‑179/88 (publ. Rec. str. I‑3979), które zapoczątkowały orzecznictwo Trybunału dotyczące stricte dyskryminacji ze względu na macierzyństwo². W pierwszym z tych rozstrzygnięć TSUE wprost uznał, że odmowa nawiązania stosunku pracy z powodu ciąży kandydatki stanowi przejaw dyskryminacji bezpośredniej ze względu na płeć. Podkreślił jednocześnie, że okoliczność, iż żaden mężczyzna nie ubiegał się o tę pracę pozostaje bez znaczenia w takiej sytuacji. W drugim z powołanych orzeczeń TSUE zważył, że kobieta winna być objęta ochroną przed zwolnieniem nie tylko w trakcie urlopu macierzyńskiego, ale również podczas całego okresu trwania ciąży. Według Trybunału zwolnienie w tych okresach może dotyczyć jedynie kobiet i tym samym stanowi bezpośrednią dyskryminację ze względu na płeć.