Postanowieniem z dnia 16 listopada 2015 roku Prezydent Andrzej Duda, korzystając z prerogatywy określonej w art. 139 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zastosował prawo łaski w stosunku do 4 osób, w tym do nowo mianowanego ministra Mariusza Kamińskiego. Decyzja Prezydenta RP stanowi precedens o tyle, że dotychczas prawo łaski stosowane było jedynie w stosunku do osób skazanych prawomocnym wyrokiem sądu. W stosunku zaś do obecnego ministra Kamińskiego zapadł jedynie wyrok sądu I instancji (minister został uznany winnym zarzucanych mu czynów), który wskutek zaskarżenia go apelacją nie uprawomocnił się.
W mediach pojawiły się liczne głosy polityków, prawników i konstytucjonalistów rozważające możliwość uniewinnienia osoby skazanej nieprawomocnym wyrokiem. Niniejsza analiza jest próbą przedstawienia twierdzeń tych osób, które są przeciwne takiej możliwości.
Art. 139 Konstytucji RP stanowi, iż prawo łaski stosuje Prezydent RP. Zdanie drugie tego przepisu stanowi, iż prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu. Należy rozważyć zatem w stosunku do kogo właściwie prawo łaski może zostać zastosowane. Zdanie drugie komentowanego przepisu, wprowadzając ograniczenie podmiotowe w stosowaniu prawa łaski, wskazuje jednocześnie, iż prawo to stosuje się do osób skazanych.
Jednak kim tak właściwie jest osoba skazana? Wobec braku odmiennej regulacji w tym zakresie, należy uznać iż pojęcie to jest tożsame z pojęciem skazanego wynikającym z Kodeksu karnego wykonawczego. W doktrynie prawa karnego powszechnie przyjmuje się, iż przez skazanego rozumie się osobę fizyczną którą sąd w postępowaniu karnym, prawomocnym wyrokiem lub nakazem karnym, uznał winną popełnienia przestępstwa i wymierzył karę lub środek karny. Tak więc Konstytucja RP stanowi, iż instytucję prawa łaski można zastosować jedynie do osoby, w stosunku do której zapadł prawomocny wyrok. Jak zostało to wskazane powyżej, w stosunku do Mariusza Kamińskiego zapadł wyrok nieprawomocny.
Procedura dotycząca stosowania ułaskawienia została określona w przepisach artykułów od 560 do 568 Kodeksu postępowania karnego, w rozdziale 59. tegoż Kodeksu. Z kolei rozdział ten zawarty jest w ramach Działu XII Kodeksu, zatytułowanego „Postępowanie po uprawomocnieniu się orzeczenia”. Tak więc również Kodeks postępowania karnego, dla stosowania prawa łaski wymaga, by orzeczenie zapadłe w stosunku do osoby, która ma zostać ułaskawiona nosiło przymiot prawomocności. Stanowi o tym tzw. wykładnia systemowa.
Poza przytoczonymi powyżej argumentami, przeciwnicy możliwości stosowania prawa łaski jeszcze przed uprawomocnieniem się wyroku odwołują się choćby do powszechnego rozumienia pojęcia łaski, pod którą kryje się „darowanie lub złagodzenie kary”, a zatem sankcji wynikającej ze skazania za czyn zabroniony (aby sankcja ta mogła zostać wykonana niezbędne jest uprawomocnienie się orzeczenia).
Za prof. Ewą Łętowską wskazać również należy, iż Prezydent RP stosując prawo łaski w stosunku do byłego szefa CBA naruszył jednocześnie fundamentalną zasadę trójpodziału władzy. Postanowieniem z dnia 16 listopada 2015 roku Prezydent RP w ramach zastosowania prawa łaski usiłował bowiem umorzyć postępowanie w sprawie Marusza Kamińskiego. Umorzenie postępowania jest jednak w wyłącznej kompetencji sądu.
Przedstawiona precedensowa sytuacja prawdopodobnie znajdzie swój finał w ciągu najbliższych tygodni. Obecnie sprawa pozostaje na etapie postępowania międzyinstancyjnego, które prowadzone jest jeszcze przed Sądem Rejonowym Warszawa – Śródmieście. Jednym z możliwych rozwiązań pozostaje przekazanie apelacji do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, który mógłby z kolei przekazać zagadnienie prawne (tj. zapytanie czy istnieje możliwość stosowania prawa łaski przed uprawomocnieniem się orzeczenia skazującego) do rozpoznania Sądowi Najwyższemu. Uchwała Sądu Najwyższego dałaby w takiej sytuacji jasną odpowiedź czy istnieje możliwość umorzenia postępowania przez Prezydenta RP w ramach prawa łaski oraz ewentualnego momentu rozpoczęcia obowiązywania ułaskawienia.
Apl. adwokacki Łukasz Kamiński